Adam Gdacjusz

---

Życiorys

Adam Gdacjusz był postacią wykształconą, swoje młodzieńcze lata spędził prawdopodobnie w Brzegu i Wrocławiu. W 1633 roku, zapisał się do gimnazjum toruńskiego, a już rok później, w 1634, rozpoczął swoją karierę jako kantor i nauczyciel w Podhradzie na Spiszu. Następnie, w 1637 roku, kontynuował edukację w gimnazjum elbląskim, skąd wyjechał do Wilna. Tam ponownie pełnił funkcję kantora w szkole ewangelickiej, a później objął stanowisko jej rektora.

Po powrocie z Wilna, od 1641 roku, Gdacjusz był diakonem w swoim rodzinnym Kluczborku. Jego związek z tym miastem był bardzo silny; od 1644 roku, najpierw jako diakon, a później, od 1646 roku, jako proboszcz oraz senior, pełnił kluczowe role w lokalnej wspólnocie. Swoją edukację rozszerzał w Brzegu, Wrocławiu i Toruń, a także pracował jako rektor w szkole w Bardiowie w ówczesnych Węgrzech, obecnie na terenie Słowacji.

W 1642 roku ożenił się z Marianną, córką Tomasza Scopiusa, pastora w Nagodowicach. Zmarł prawdopodobnie 7 kwietnia 1688 roku w Kluczborku.

Twórczość

Adam Gdacjusz, znający się na literaturze, tworzył zarówno w języku polskim, jak i łacińskim. Jego twórczość obejmowała głównie kaznodziejstwo moralizatorskie oraz poezję. Wśród jego najistotniejszych osiągnięć literackich można wymienić Postilla popularis, czyli zbiór kazań dotyczących Ewangelii, wydany w Lesznie w latach 1650 lub 1651. W swoich kazaniach autor z pasją przedstawiał przykrości ludności śląskiej oraz moralne upadki, które miały miejsce po trzydziestoletniej wojnie. Gdacjusz był także zaciętym orędownikiem języka polskiego na Śląsku, wyraźnie sprzeciwiając się germanizacji.

Był pionierem, wprowadzającym gwary śląskie w ramach literatury, co niewątpliwie wzbogaciło regionalną kulturę. Jego publikacje przyczyniły się do wzmocnienia polskiego protestanckiego środowiska na Śląsku, a jednocześnie ożywiały aktywność czytelniczą wśród społeczeństwa, podnosząc ogólny poziom edukacji wśród ludu.

Ważniejsze utwory

• Ardens irae Divinae ignis, to jest kilka kazań pokutnych, Toruń 1644-1647, drukarnia M. Karnat, (6 kazań wydanych oddzielnie),
• Postilla popularis, to jest kazania na Ewangelie święte, Leszno 1651, (Estreicher podaje 1650),
• W latach 1674–1687 wydał drukiem 24 pozycje (głównie w Brzegu i Oleśnicy), m.in.,
• Appendix, tj. Przydatek do dyszkursu o pańskim i szlacheckim albo rycerskim stanie, Brzeg 1680, (fragmenty przedr. W. Taszycki Wybór tekstów staropolskich XVI-XVIII w., Lwów 1928; wyd. 2, Warszawa 1955),
• Kwestyja o pojedynkach,
• Dyszkurs o pijaństwie,
• Kwestyja o polygamijej albo wielożeństwie,
• Trojaki o ołtarzach, obrazach i organach dyszkurs,
• Kwestyja o zmartwychwstaniu,
• Kwestyjej o Pannie Maryjej,
• Dyszkurs o dobrych uczynkach (we wstępie wiersze pisane na cześć autora i dedykowane mu przez przyjaciół: Jana Kwakbolińskiego — seniora twardogórskiego, Adama Dediciusa i Tobiasza Gdaciusa, rektora szkoły w Twardogórze).

Literatura

W dziedzinie literatury, Adam Gdacjusz jest postacią, która zasługuje na szczególne wyróżnienie. Jego twórczość została przedstawiona w kilku ważnych publikacjach, które przynoszą cenny wkład w historię nie tylko kultury, ale także kaznodziejstwa na Śląsku. Oto niektóre z nich:

• Henryk Borek i Jan Zaremba, „Wybór pism / Adam Gdacjusz”, Pánstwowe Wydawn. Naukowe, Warszawa 1969,
• Kaczmarzyk Izabela, Adam Gdacjusz. Z dziejów kaznodziejstwa śląskiego, Biblioteka Śląska, Katowice 2003, ISBN 83-87849-02-2,
• Mendykowa A. Dzieje książki polskiej na Śląsku, Ossolineum, Wrocław 1991,
• Michalkiewicz S. (red.) Oleśnica. Monografia miasta i okolic, Ossolineum, Wrocław 1981,
• Kula B. Adam Gdacjusz, „Kwartalnik Powiatu Oleśnickiego” 2003, nr 2 (7), s. 26–28.

Te publikacje stanowią istotne źródło wiedzy o Gdacjuszu i jego filozofii, a także o szerszym kontekście historycznym, w którym działał.

---

Oceń: Adam Gdacjusz

---